Documentatie omtrent de Hoogspanningsverbinding 380kV

Aanleiding
Op 29 juni 2022 heeft de Gezondheidsraad de rapporten “Advies Hoogspanningslijnen en
gezondheid: kanker bij volwassenen” en “Advies Hoogspanningslijnen en gezondheid:
neurodegeneratieve ziekten” aangeboden aan meerdere ministeries, waaronder Economische Zaken
en Klimaat.
Het advies is opgesteld door de vaste Commissie Elektromagnetische velden en getoetst door de
Beraadsgroep.
Onderzoek
Op grond van geanalyseerd epidemiologisch onderzoek komt de commissie tot de conclusie dat ook
bij volwassenen het risico op leukemie geassocieerd is met blootstelling aan magnetische velden,
zowel in de woon- als in de werkomgeving. In een eerder onderzoek uit 2018 concludeerde de
commissie dat het wonen in de nabijheid van hoogspanningslijnen en de daarmee gepaard gaande
blootstelling aan extreem laagfrequente magnetische velden, geassocieerd is met een verhoogd risico
op leukemie bij kinderen.
Gezondheidsraad
De Gezondheidsraad geeft aan dat de bevindingen van de twee recente onderzoeken extra
argumenten geven om te overwegen het voorzorgbeleid uit te breiden.
Hoogspanningsverbinding 380kV Zuid-West/Oost
Het tracé van de nieuwe 380 kV hoogspanningsverbinding van Borsele tot Tilburg loopt over
grondgebied van de gemeente Dongen en wordt gebundeld met de bestaande

hoogspanningsverbinding. Door deze bundeling kan er naar onze mening sprake zijn van cumulatie
van magneetveldzones en gezondheidseffecten.
In het kader van het Bestuurlijk Vooroverleg hebben wij per brief van 19 april 2021 gereageerd op het
voorontwerp rijksinpassingsplan. In onze reactie hebben wij onder andere het volgende opgenomen:
“Elektromagnetische velden / Gezondheid
Er is eerder aandacht gevraagd voor de monitoring van het gebruik van de nieuwe
hoogspanningsverbinding, waaronder de netwerkbelasting en eventuele cumulatie van
magneetveldzones en de gezondheidseffecten. Periodiek onderzoek naar de effecten kan het
draagvlak voor dit tracé vergroten. Wij zijn van mening, dat, nu er (nog) geen bewezen
gezondheidseffecten zijn, dit een goed moment is voor het in beeld brengen van de nul-situatie en
periodiek de breedte van de magneetveldzones en de daarmee verband houdende straling te
onderzoeken. Als na een reeks van jaren blijkt dat er geen causaal verband is tussen straling en
gezondheidseffecten, draagt dat bij aan het gevoel van veiligheid van inwoners.”
In de Antwoordnota Bestuurlijk Vooroverleg heeft u hierop als volgt gereageerd:
“Wereldwijd wordt al vele jaren onderzoek gedaan naar mogelijke gezondheidseffecten van
magneetvelden. Kenmerk van deze onderzoeken is dat deze langjarig zijn en dat de populatie die
wordt onderzocht omvangrijk is. Reden daarvoor is om voldoende basis te hebben om
wetenschappelijk verantwoorde conclusies te kunnen trekken. Monitoringsonderzoeken die lokaal
zijn en relatief kleine populaties omvatten zijn om deze reden vanuit wetenschappelijk oogpunt niet
zinvol.
Een door het RIVM geselecteerd bureau heeft op basis van de handreiking van het RIVM de
magneetveldzone uitgerekend van de gehele verbinding. Cumulatie is daarin meegenomen. De
berekeningen zijn als bijlage bij het inpassingsplan gevoegd.
Bij het ontwerpen van de hoogspanningsverbinding zijn geldende richtlijnen, wet- en regelgeving
het uitgangspunt, ook wanneer het gaat om gezondheid, veiligheid en dus ook magneetvelden. Het
voorliggende tracé, voldoet aan deze richtlijnen, wet- en regelgeving. Uit onderzoek blijkt dat er
geen sprake is van een causaal verband tussen magneetvelden en gezondheidseffecten. Het
uitvoeren van het gevraagde onderzoek wordt gezien het voorgaande niet nodig geacht.”
Verzoek tot heroverweging
Nu de Gezondheidsraad aanbeveelt, op basis van de twee recente onderzoeken, het voorzorgbeleid
uit te breiden, vragen wij u ons verzoek d.d. 19 april 2021 te heroverwegen.
Wij zijn van mening dat de bevindingen van de Gezondheidsraad geen positief effect zullen hebben
op het lokale draagvlak voor het tracé van de nieuwe hoogspanningsverbinding. Wij hebben bericht
ontvangen van de Bewonersgroep ’s Gravenmoer – die in samenwerking met de Dorpsraad ’s
Gravenmoer en de Heemkundekring – actief betrokken is bij het Inpassingsplan en het
Landschapsplan. De berichten over de onderzoekrapporten worden als verontrustend ervaren. Wij
kunnen ons dat goed voorstellen en delen deze verontrusting.
Graag vernemen wij uw reactie op de aanbevelingen van de Gezondheidsraad en wat dit betekent
voor het voorzorgbeleid en voor het tracé van de nieuwe hoogspanningsverbinding op Dongens
grondgebied.
Knikvariant

In september 2019 heeft de minister van EZK het tracé voor de hoogspanningsverbinding 380kV zuid-
west/oost, definitief vastgesteld. Zowel gemeente Dongen als de Samenwerkende Overheden

hebben, voor uitwerkingsgebied 9 (ten noorden van ’s Gravenmoer) een door de Bewonersgroep ’s
Gravenmoer voorgestelde variant, ingebracht. Deze zogenoemde “knik-variant” is door de minister
niet overgenomen.
Ondanks dat wij eerder de definitieve tracékeuze als gegeven hebben beschouwd, brengen wij nu,
gelezen de bevindingen van de gezondheidsraad, deze variant weer onder uw aandacht. Deze variant
leidt tot een grotere afstand tot de bebouwing en vergroot daarmee het gevoel van veiligheid en
verlaagd naar onze mening het risico van negatieve gezondheidseffecten.
Verzoek gevoelige bestemmingen
Binnen onze gemeente zijn drie gevoelige bestemmingen. Het betreffen (bedrijfs)woningen die binnen
de magneetveldzone vallen. Het is ons bekend dat TenneT in gesprek is met de eigenaren van de
objecten over de mogelijkheden van aankoop, schadeloosstelling of uitkoop van de woningen.

Bij twee van de drie gevoelige bestemmingen is er overeenstemming bereikt tussen de eigenaren en
TenneT. Bij de derde gevoelige bestemming is nog geen overeenstemming bereikt. Het betreft een
unieke situatie: een horeca-inrichting met inpandige bovenwoning die ingeklemd komt te liggen tussen
de bestaande en de nieuwe hoogspanningsverbinding.
Wij verzoeken met klem om, mede met het oog op de bevindingen van de Gezondheidsraad, in deze
unieke situatie, te bevorderen dat voor deze derde gevoelige bestemming – waar nog geen
overeenstemming is bereikt – ruimhartig met de regelingen wordt omgegaan met oog voor individuele
belangen. Wij herhalen hiermee ons verzoek van 27 januari 2022 (gezamenlijke brief van college en
gemeenteraad) op het Ontwerp Inpassingsplan.
Samenvattend
Wij zijn van mening dat de zorg voor de gezondheid van inwoners een gezamenlijke
verantwoordelijkheid is van overheden. In de rapporten van de Gezondheidsraad zien wij onze eerder
kenbaar gemaakte zorg bevestigd, waardoor wij wederom aandringen op een adequaat
voorzorgbeleid, heroverweging van de tracékeuze dan wel keuze voor de “knikvariant” en op aandacht
voor gevoelige bestemmingen.

Voorzitter, leden van gemeenteraad, college en overige aanwezigen,

Mijn naam is Jos van den Brekel en ik ben deelnemer van de bewonersgroep
380kV.
Op de raadsvergadering van 16 mei 2019 stond ik hier ook.
Toen heb ik de gemeenteraad en het college erop attent gemaakt dat de
bewoners van ’s Gravenmoer teleurgesteld waren over het in juni 2017
genomen collegebesluit om akkoord te gaan met het hoogspanningstracé ten
noorden van ’s Gravenmoer.
Dit gebeurde zónder de gemeenteraad, de bewoners en de dorpsraad daarover
te informeren.
Deze, helaas niet meer terug te draaien keuze, veroorzaakte veel onrust en
zorgen bij de dorpsbewoners, zeker bij de direct omwonenden.
Alle inwoners van het dorp willen graag vasthouden aan het gevoel van
veiligheid wat we nu hebben, maar dat helaas op het punt staat te veranderen.
En dat gevoel van onveiligheid heeft dan zeker te maken met het feit dat nog
nergens in Nederland ervaring is opgedaan met hier geplande, zware
combinatie van hoogspanningslijnen, mét de daaraan gekoppelde magnetische
velden.
In 2017 heeft de bewonersgroep namens bezorgde bewoners aan TenneT vele
indringende vragen gesteld over de veiligheid en gezondheid.
De vragen waren mede gebaseerd op de conclusies uit een rapport van de
Gezondheidsraad van augustus 2018.
In dit rapport werd namelijk geconcludeerd dat jonge kinderen wonend in de
nabijheid van hoogspanningslijnen een ongeveer 2 maal hogere kans hebben
op leukemie dan andere kinderen.
Gaande het proces zijn door de bewonersgroep, mede op verzoek van TenneT
en zonder voorwaarden vooraf, varianten voor het tracé aangedragen.
De bewonersgroep kwam met een voorstel, de zgn. knikvariant.
En met deze variant komen de zware hoogspanningslijnen in noordelijke
richting verder van het dorp te liggen, wat overigens kan rekenen op een stevig
maatschappelijk draagvlak.
Maar…. Zoals u allen weet heeft het ministerie de door ons voorgestelde
knikvariant in 2019 afgewezen op basis van de te verwachten meerkosten.
Zonder dit met cijfers te onderbouwen.

Met TenneT zijn wij vervolgens uitvoerig in gesprek gegaan over verzachtende
maatregelen.
Wij hebben u daarover eerder geïnformeerd.
Echter eind juni van dit jaar kregen wij inzage in een aanvullend rapport van de
Gezondheidsraad.
De staatssecretaris had nl. de raad opdracht gegeven om de eerdere
bevindingen van 2018 te actualiseren.
In dit aanvullend rapport stelt men nu dat er sterke aanwijzingen zijn
dat leukemie zich vaker voordoet bij volwassenen die in de buurt van
hoogspanningslijnen wonen, waarbij de magnetische velden een mogelijke
verklaring vormen.
Dit recent wetenschappelijk onderzoek geeft volgens de Gezondheidsraad
aanleiding voor het hanteren van een voorzorgbeleid rond
hoogspanningsmasten.
Concreet betekent dit:
zorgen voor een grotere afstand tussen de magnetische velden en woningen.
Het risico op leukemie bij kinderen was al geconcludeerd in 2018;
Nu, na dit aan vullend onderzoek, geldt deze conclusie dus ook voor
volwassenen.
Na kennisname van dit bericht hebben wij contact opgenomen met de
gemeente.
Mede door deze actie heeft het college adequaat gereageerd en een brief
gestuurd naar het ministerie waarin onder andere verzocht wordt om,
mede gelet op dit voorzorgsbeleid, opnieuw naar huidige tracékeuze te kijken
én de knikvariant te heroverwegen.
Omdat een officiële reactie van het ministerie nog niet binnen is heeft de
bewonersgroep besloten, het overleg met TenneT over de verzachtende
maatregelen tijdelijk op te schorten.
Iedereen, bewoners, u als gemeenteraad en college, ondersteunen de
knikvariant.
Want deze oplossing leidt zoals eerder aangegeven tot een grotere afstand van
de hoogspanningslijnen en de woningen en
vergroot daarmee het gevoel van veiligheid en verlaagd daarmee het risico van
de negatieve gezondheidseffecten.

Tenslotte Voorzitter,
In het Weekblad Dongen van 1 september jl. is de
Kennisgeving Inpassingsplan Zuid-West 380kV gepubliceerd.
Hier is aangegeven dat Beroepsprocedures zijn mogelijk.
Veel bewoners van ’s Gravenmoer maken zich grote zorgen over de inhoud van
het aanvullend rapport van de Gezondheidsraad.
Mede op basis van dit rapport wordt sterk adviseert een voorzorgsbeleid toe te
passen.
Wij vragen met klem de gemeenteraad en het college om de bewoners van
’s Gravenmoer te ondersteunen én zich maximaal in te zetten én druk uit te
oefenen op het ministerie, de provincie en landelijke politieke partijen,
om de knikvariant alsnog gehonoreerd te krijgen.
Het gezamenlijk starten van een beroepsprocedure voor 14 oktober as is
daarbij noodzakelijk.
Dank voor uw tijd en aandacht

Advies Gezondheidsraad
In uw brief benoemt u de rapporten die de Gezondheidsraad eerder dit jaar
gepubliceerd heeft. Hierin geeft de Commissie Elektromagnetische velden aan dat
er aanwijzingen zijn voor een verhoogde kans op leukemie bij volwassenen in de
buurt van hoogspanningslijnen. U vraagt de minister om een reactie hierop en wat
dit betekent voor het voorzorgbeleid en het tracé Zuid-West 380kV Oost.
Naar verwachting zal de minister voor Klimaat en Energie in november de Tweede
Kamer informeren over dit advies van de Gezondheidsraad en wat dit zal
betekenen voor het voorzorgbeleid rond hoogspanningslijnen. Momenteel wordt
daar nog aan gewerkt. Voor meer informatie omtrent dit advies en de betekenis
voor het voorzorgbeleid verwijs ik u naar die reactie.
Tracé Zuid-West 380kV Oost
Bij het vaststellen van het tracé voor de nieuwe 380 kV-verbinding tussen Rilland
en Tilburg is rekening gehouden met het huidige geldende voorzorgbeleid voor
magneetvelden. Dat beleid adviseert om bij de inpassing van nieuwe
hoogspanningslijnen, zo veel als redelijkerwijs mogelijk is, te voorkomen dat
woningen, scholen en kinderdagverblijven in de magneetveldzone van 0,4
microtesla komen te liggen. Komen woningen toch in de magneetveldzone te
liggen, dan doet TenneT een aanbod de woning aan te kopen. Het staat de
woningeigenaar vrij hier op in te gaan of niet. Door uit te gaan van het van kracht
zijnde voorzorgbeleid, voldoet de gevoerde procedure aan de juridische vereisten
met betrekking tot magneetvelden.

Het huidige voorzorgbeleid is gericht op het, zo veel als redelijkerwijs mogelijk is,
voorkomen dat kinderen in nieuwe situaties nabij bovengrondse
hoogspanningsverbindingen komen te wonen. De Gezondheidsraad heeft dit jaar
de conclusie getrokken dat niet alleen bij kinderen, maar ook bij volwassenen
leukemie statistisch gezien vaker voorkomt indien zij dichtbij een
hoogspanningsverbinding wonen. Hierbij kan de kanttekening gemaakt worden
dat zowel voor kinderen als voor volwassenen de toename van het risico op
leukemie uiterst gering is. In vergelijking met andere risico’s in de leefomgeving
(zoals de uitstoot van uitlaatgassen op een verkeersweg) zijn de
gezondheidsrisico’s van een hoogspanningslijn gering. Daarbij komt dat er nooit
een oorzakelijk verband is aangetoond tussen magneetvelden en leukemie. We
hebben te maken met een onzeker risico, dat mogelijk verband houdt met
magneetvelden. Maar het kan ook dat de verhoging van het aantal gevallen van
leukemie een andere oorzaak heeft of gewoonweg toeval is.
Bij de totstandkoming van het tracé van Zuid-West 380kV Oost is, rekening
houdend met het huidige voorzorgbeleid, zoveel als mogelijk voorkomen dat
nieuwe bestemmingen (zoals woningen of scholen) binnen de magneetveldzone
van 0,4 microtesla vallen. Dit betekent dat woningen, ongeacht of daar kinderen
of volwassenen wonen, al zoveel als mogelijk buiten de magneetveldzone vallen.
Bedrijfspanden worden niet als gevoelige bestemming aangemerkt omdat men
hier niet langdurig wordt blootgesteld aan magneetvelden. Bij langdurig verblijf
gaat het om een verblijfsduur van 14 tot 18 uur per dag, minimaal gedurende een
jaar. Het recente rapport van de Gezondheidsraad leidt niet tot meer gevoelige
bestemmingen langs het tracé. Ik zie daarom geen aanleiding andere varianten
van het tracé te (her)overwegen.
Wel kan ik u melden dat ik met netbeheerder TenneT heb afgesproken dat TenneT
er alles aan doet om het magneetveld van de nieuwe 380 kV
hoogspanningsverbinding zo veel mogelijk te beperken. Door het toepassen van
een aantal technische maatregelen wordt het magneetveld van de nieuwe
verbinding circa 40% smaller dan bij bestaande hoogspanningsverbindingen het
geval is. Door het smaller maken van het magneetveld doet TenneT alles wat in
zijn mogelijkheden ligt om eventuele gezondheidsrisico’s van magneetvelden te
beperken.
Monitoring
U vraagt de minister om naar aanleiding van het advies van de Gezondheidsraad
uw verzoek tot monitoring van magneetvelden en mogelijke gezondheidseffecten
te heroverwegen. De eventuele verhoging van het aantal gevallen van leukemie in
de buurt van bovengrondse hoogspanningslijnen is zo gering dat deze in een
concrete situatie niet te meten valt. Om dit te illustreren: in heel Nederland wordt
per 2 jaar bij 270 kinderen leukemie geconstateerd. Van deze 270 kinderen met
leukemie is mogelijk 1 ziektegeval te relateren aan een hoogspanningsverbinding.
Het is niet mogelijk om deze verhoging in beeld te brengen t.a.v. een concrete
situatie. Daarom is eerder in de antwoordnota aangegeven dat losstaande
monitoringsonderzoeken die lokaal zijn en relatief kleine populaties omvatten,
vanuit wetenschappelijk oogpunt niet zinvol zijn. Wel wordt er gedegen
monitoringsonderzoek gedaan bij omvangrijke populaties.

Gevoelige bestemmingen
In uw brief schrijft u dat bij de drie gevoelige bestemmingen langs het tracé
binnen uw gemeente met twee reeds afspraken zijn gemaakt tussen de eigenaren
en TenneT, voor wat betreft een op vrijwilligheid gebaseerde uitkoop. De derde
gevoelige bestemming, café de Dreef aan Gemeenteweg 95 te Dongen, heeft van
TenneT een aanbod ontvangen tot aankoop van de bedrijfswoning boven het café.
Dit aanbod betreft enkel de woning. De eigenaren hebben aangegeven liever een
ander aanbod te ontvangen waarbij TenneT ook het café zelf aankoopt. Hiervoor
zijn echter binnen het beleid van TenneT geen mogelijkheden, dit heeft enkel
betrekking op de aankoop van woningen. Het aanbod van TenneT is vrijwillig, de
eigenaren hebben de vrijheid hier niet op in te gaan en te blijven wonen boven
het café.

In september 2019 heeft de minister van EZK het tracé voor de hoogspanningsverbinding 380kV zuid-
west/oost, definitief vastgesteld. Zowel gemeente Dongen als de Samenwerkende Overheden

Indieners:
Dit beroepschrift wordt ingediend door de Stichting Dorpsraad ’s Gravenmoer en de
Bewonersgroep Hoogspanningsverbinding 380kV ’s Gravenmoer.
De Stichting Dorpsraad ’s Gravenmoer (hierna te noemen de dorpsraad) is in 1997 opgericht
nadat de gemeenten Dongen en ’s Gravenmoer in datzelfde jaar zijn samengevoegd.
De dorpsraad heeft als doelstelling de leefbaarheid van bewoners van ’s Gravenmoer te
bevorderen.
De Bewonersgroep Hoogspanningsverbinding 380kV ’s Gravenmoer (hierna te noemen: de
bewonersgroep) is opgericht in 2017 en heeft als doel de belangen te behartigen van de
bewoners van ’s Gravenmoer die zich zorgen maken over de gevolgen van de uitzonderlijk forse
verzwaring van de aanwezige hoogspanningsverbinding,
Omschrijving:
Het Beroep richt zich tegen het onder de Crisis- en herstelwet tot stand gekomen vastgestelde
Inpassingsplan Zuid-West 380 kV Oost in algemene zin en tot het vastgestelde tracé in het
bijzonder in relatie tot gezondheidseffecten.
Onderbouwing:
Ondergetekenden dienen dit beroepsschrift met betrekking tot het Rijksinpassingsplan Zuid- West
380 kV Oost in vanwege de grote zorgen die bij de bevolking van ’s Gravenmoer leven over de
mogelijke gevolgen voor de gezondheid van de elektromagnetische velden rond het nieuw te
realiseren hoogspanningstracé ten noorden van het dorp. Tijdens de vele contacten die de
bewonersgroep sinds 2017 met TenneT hebben gehad zijn de mogelijke gevolgen voor de
volksgezondheid een regelmatig terugkerend onderwerp geweest.
Toen het eind 2017 voor de bevolking van ’s Gravenmoer duidelijk werd dat het huidige tracé fors
verzwaard werd en ook nadrukkelijk dichter bij het bewoonde gedeelte van het dorp kwam, nam
het aantal vragen over de gevolgen daarvan voor de gezondheid toe. De reactie van TenneT op
de ruim 100 vragen die vanuit het dorp werden gesteld konden dat

gevoel van onveiligheid niet wegnemen. TenneT stelde dat er weliswaar onderzoeken waren die
aangaven dat leukemie alleen bij kinderen het gevolg zou kunnen zijn van de elektromagnetische
velden, maar dat dit niet onomstotelijk was vast te stellen.

Wel gaf men aan dat het beter is kinderdagverblijven e.d. niet in de buurt van de
hoogspanningsmasten te realiseren.
Dit antwoord nam zeker het gevoel van onveiligheid niet weg. Integendeel!
Als reactie daarop werd de bewonersgroep door TenneT uitgenodigd een voorstel te doen over
aanpassing van het tracé ten noorden van ’s Gravenmoer.
Dit leidde tot de zogenaamde knikvariant. (Zie bijlage 1.)
Daar waar de hoogspanningslijnen dichter bij de woningen zouden komen, werd een knik in de
recht gaande lijn voorgesteld. Hierdoor zouden de hoogspanningslijnen verder van de woningen
af komen te liggen. Uit onderzoek bij de bewoners bleek dat het gevoel voor veiligheid hierdoor
aanzienlijk zou worden vergroot.
Het college van B & W en de voltallige gemeenteraad van de gemeente Dongen ondersteunden
dit voorstel. Met de mededeling dat dit zo’n € 20 miljoen meer zou gaan kosten (zonder dat
daarvoor een financiële onderbouwing werd gegeven) werd dit voorstel van de bewonersgroep
van tafel geveegd.
Ook een brief aan de minister (zie bijlage 2) leverde niet het gewenste resultaat.
De knikvariant werd afgewezen.
De teleurstelling in het dorp was enorm.
Voor het draagvlak voor deze noodzakelijke ontwikkeling een gemiste kans!
De zorg over gevaren voor de gezondheid bleven het gesprek overheersen.
Op 29 juni 2022 verschenen twee deeladviezen van de Gezondheidsraad over
‘Hoogspanningslijnen en gezondheid’

https://www.gezondheidsraad.nl/documenten/adviezen/2022/06/29/advies-
hoogspanningslijnen-en-gezondheid-kanker-bij-volwassenen

In deze adviezen wordt onder andere aangegeven dat geconstateerd is dat er in de nabijheid van
hoogspanningslijnen ook bij volwassenen meer leukemie voorkomt dan in gebieden waar deze
lijnen niet zijn. Deze constatering vergrootte het al bestaande gevoel van onveiligheid. Om die
reden heeft de gemeente Dongen na overleg met de dorpsraad en de bewonersgroep een brief
naar de minister gestuurd waarin wordt verzocht om uit zorgvuldigheid het zogenaamde
Voorzorgbeleid van toepassing te verklaren en daarmee de knikvariant toe te passen (zie bijlage
3). Daardoor wordt de afstand tussen de hoogspanningslijnen en de woningen en het gevoel van
veiligheid vergroot én het mogelijke risico op leukemie verkleind.
Tot op heden hebben wij geen reactie ontvangen op de brief aan de minister.

Gezien de korte tijd die gelegen heeft tussen de aanbieding en ondertekening van betreffende
stukken vragen wij ons af of bovengenoemde adviezen van de Gezondheidsraad

Noodkreet ’s Gravenmoer: grote zorgen over gezondheidsrisico’s bij 380kV

Documentatie omtrent de Hoogspanningsverbinding 380kV

Author beheer2